L2 zincirleri arasında rekabet: Optimism, Arbitrum, zkSync

L2 Zincirleri Arasında Rekabet: Optimism, Arbitrum, zkSync

Ethereum’un ölçeklenebilirlik sınırları, yüksek gas ücretleri ve tıkanıklık sorunları, projenin yaygın benimsenmesinde önemli engellerdi. Bu sorunları aşmak amacıyla geliştirilen Layer-2 (L2) çözümleri, Ethereum’un güvenliğini koruyarak işlem hızı ve maliyet açısından büyük avantaj sağlıyor. Bu alanda öne çıkan üç protokol — Optimism, Arbitrum ve zkSync — günümüzde hem teknik hem de ekosistem açısından birbirleriyle kıyasıya rekabet ediyor.

Bu haberde sizlere, güncel veriler ışığında bu üç L2’nin mimarileri, performansları, ekosistem gelişmeleri ve geleceğe dönük stratejileriyle ilgili kapsamlı bir analiz sunacağım.

L2 Teknoloji Modelleri: Optimistic vs zk-Rollup

Öncelikle, Optimism ve Arbitrum gibi çözümler optimistic rollup modelini benimserken, zkSync zk-rollup / zkEVM yaklaşımını kullanıyor. Bu iki yaklaşım, performans, güvenlik ve kullanıcı deneyimi açısından farklı avantajlar ve sınırlamalar getiriyor.

Optimistic Rollup (Optimism & Arbitrum)

• İşlemler, “geçerli olarak kabul edilir” varsayımıyla zincire gönderilir; herhangi bir kullanıcı itiraz (fraud proof) getirmezse işlem onaylanır.
• İtiraz süresi (challenge period) genellikle birkaç gün (örneğin 7 gün) düzeyindedir, bu da çekim işlemlerinin ertelenmesine neden olabilir.
• Basit fraud proof mekanizmaları sayesinde karmaşık akıllı sözleşmeler desteklenir.
• Ancak güvenlik açısından, izleyicilerin (watchers) ve itirazcıların aktif olması kritik öneme sahiptir.

zk-Rollup / zkEVM (zkSync)

• Her işlem bloğu için sıfır bilgi ispatı (zk-proof) hazırlanır ve zincire gönderilir. Böylece işlemler matematiksel olarak doğrulanır.
• Çekim işlemleri çok daha hızlı onaylanabilir (dakikalar seviyesinde).
• Ancak, karmaşık işlem mantığı, devre (circuit) tasarımı ve zk ispatlarının oluşturulması, geliştiriciler için ek zorluklar getirir.
• EVM uyumluluğu ve geliştirici araçlarının olgunlaşması hâlâ gelişim evresinde.

Bu mimari farklar, kullanım koşulları açısından bugün hangi L2’nin tercih edileceğini belirleyen önemli değişkenlerdir.

Performans ve İşlem Verileri

Rekabetin somut göstergesi, işlem hacmi, TPS (işlem/saniye), TVL (kilitlenen toplam değer) gibi metriklerle ölçülüyor. Aşağıda bu protokollere dair en güncel eğilimleri ve verileri inceleyelim.

Arbitrum’un Gücü ve Zorlukları

• Arbitrum, L2 çözümleri arasında en çok benimsenen ağlardan biridir. Günlük işlem hacmi 1.5 milyon seviyelerine ulaştığı raporlanıyor. 
• Ancak gerçek dünyada Arbitrum’un ortalama TPS’si ~27.59 işlem/saniye olarak ölçülmüş durumda; teorik tavan değeri ise 40.000 TPS olarak ifade ediliyor. 
• Arbitrum, “Timeboost” gibi öncelikli işlem sıralama modelleri deneyerek performans optimizasyonu peşinde. Fakat son raporlara göre bu model merkeziyet eğilimleri doğurabiliyor ve bazı spam/başarısız işlemler nedeniyle eleştirilere maruz kalıyor. 
• Ayrıca, Arbitrum topluluğunun da katıldığı bir adım olarak, Avail veri erişilebilirlik mimarisi ile entegrasyon planları mevcut. 

Optimism’ın Yükselişi ve Sınırlamaları

• Optimism (OP), günlük işlem hacmi açısından 800.000 işlem seviyelerine ulaşarak büyüme trendine işaret ediyor. 
• TVL açısından bazı kaynaklar, Arbitrum’un $2.4 milyar civarında bir değer kilitlediği halde Optimism’ın yaklaşık $430 milyon seviyelerinde kaldığını bildiriyor. 
• Optimism’in avantajı, OP Stack yapısıyla modüler, genişleyebilir bir ekosistem tasarlanabilmesi. Base, Mantle gibi projeler bu yapı üzerinden inşa ediliyor.
• Ancak çekimlerin yavaş olması, itiraz süreci süreleri ve asenkron çapraz zincir işlemleri, Optimism’ın dezavantajları arasında yer alıyor. 
• Ayrıca, “optimistic MEV” olarak adlandırılan spekülatif arbitraj işlemleri, Q1 2025’te Optimism ve Base ağlarında gaz ücretlerinin yarısından fazlasını tükettiği raporlanıyor. 

zkSync’ın Durumu ve Potansiyeli

• zkSync, zkEVM yaklaşımı sayesinde çekim sürelerinde daha hızlı hareket edebilme avantajına sahip.
• zkSync’ın kullandığı konsensüs protokolü ChonkyBFT, tek tur oylama, düşük gecikme ve komite tabanlı yapı gibi özelliklerle dikkat çekiyor. 
• Ağlar arasında, zkSync dahil çözümlerin Avail veri erişilebilirlik mimarisi entegrasyonu planlanıyor. Bu entegrasyon, veri paylaşımı ve ölçeklenebilirlik açısından kritik önem taşıyabilir. 

Karşılaştırmalı Performans Tablosu

Aşağıda protokolleri karşılaştıran özet bir tablo yer alıyor:

Ekosistem ve Adaptasyon Yarışı

Teknoloji yalnız başına yeterli değil — hangi protokol daha fazla geliştirici, proje ve kullanıcı çekebilirse, o uzun vadede öne çıkar. İşte bu alanda gözlemlenen önemli gelişmeler:

Proje Desteği ve Teşvikler

• Optimism, Retroactive Public Goods Funding (RPGF) gibi mekanizmalarla, değer yaratan projelere doğrudan teşvik desteği sağlıyor.
• Arbitrum da geliştiricilere yönelik hibeler, hackathon’lar, SDK paketleri ve araçlar sunuyor.
• zkSync, yükselen zkEVM teknolojisi sayesinde inovatif projelere erken avantaj sağlamayı hedefliyor.

Operatör Zincirleri ve L3 Yaklaşımları

• Arbitrum, Arbitrum Orbit ile özelleştirilebilir L3 zincirleri oluşturma imkanları sağlıyor. Bu, farklı parametrelerle alt-zincirler kurmayı kolaylaştırıyor. 
• Optimism ise “Superchain” vizyonuyla, çoklu OP Stack zincirlerini birbirine bağlamayı amaçlıyor.
• zkSync da yakınında zkPorter ve modüler veri erişim mimarileri (yaklaşan) yoluyla ölçeklenebilirliği artırmayı planlıyor.

Veri Erişilebilirliği ve Avail Entegrasyonu

• Avail veri erişilebilirlik mimarisi (data availability architecture), Arbitrum, Optimism ve zkSync dahil bir dizi L2 ile entegrasyon planlıyor. Bu adım, zincirler arasında ortak veri katmanı ve daha hızlı paylaşıma kapı aralayabilir. 
• Bu entegrasyon sayesinde, protokoller arasında uyum, daha düşük gas maliyetleri ve çapraz zincir işlemleri kolaylaşabilir.

Zorluklar, Riskler ve Rekabet Dinamikleri

Her ne kadar bu L2 protokolleri çok güçlü avantajlar sunsa da, karşı karşıya oldukları teknik ve stratejik zorluklar da var.

Merkeziyet Riski ve MEV Sorunları

• Arbitrum’daki Timeboost modelinde, express-lane erişimlerinin %90’ından fazlasının yalnızca iki büyük entiteye verilmesi merkeziyet tartışmalarını alevlendiriyor. 
• Optimistic MEV, Base ve Optimism ağlarında Q1 2025’te gaz ücretlerinin yarısından fazlasını tüketmiş durumda, bu durum ağların spam ve arbitraj baskısına maruz kaldığını gösteriyor. 

Çekim Gecikmeleri ve Likidite Hızlandırma

• Optimistic rollup’larda dikkat çeken en büyük eksiklik, itiraz süresi nedeniyle çekim işlemlerinin uzun sürmesi. Kullanıcılar, likidite sağlayıcıları (fast exit bridges) aracılığıyla erken çıkış yapabiliyor, ama bu ekstra maliyet getiriyor.
• zk-rollup’larda bu sorun daha az yaşanıyor, zira ispat doğrulaması ile daha hızlı çekim sağlanabiliyor.

Geliştirici Yükü ve Küçük Ekiplerin Engelleri

• zkSync’ta devre tasarımı, ispat üretimi, sınırlandırılmış koda adaptasyon gibi konular, küçük ekipler için zorluk yaratabiliyor.
• Ayrıca, zkEVM uyumluluğu henüz tam oturmuş durumda değil; bazı gelişmiş akıllı sözleşme kalıplarında kısıtlamalar olabiliyor.

Rekabetin Dönüşüm Hızı

• Teknoloji çok hızlı evrim geçiriyor. Bir yıl önce dominant olan model, bugün eleştirilmeye başlanabiliyor.
• Bu yüzden protokoller, istikrarlı güncellemeler, topluluk desteği ve adaptasyon kabiliyeti ile ayakta kalacak.

Hangi L2 Sence Öne Çıkacak?

Bu noktada “kazanan kim olacak?” sorusu doğal olarak geliyor. Tek bir kazanan olması zor; daha çok kullanım senaryosu, tasarım tercihi ve zamanlama belirleyici olacak. Ancak bazı çıkarımlar yapılabilir:

• DeFi, fintech, DAO projeleri ve genel amaçlı akıllı sözleşme uygulamaları için bugün Arbitrum önde.
• Modüler yapı, genişleme hedefi ve teşvik mekanizmaları sayesinde Optimism uzun vadeli potansiyele sahip.
• Yüksek frekanslı işlemler, oyun, microtransactions, hızlı çekim gerektiren uygulamalar için zkSync yakından izlenmeli.
• Avail entegrasyonları, veri erişilebilirliği katmanları ve çapraz zincir altyapıları, protokollerin rekabet avantajını yeniden şekillendirebilir.
• Merkeziyetçilik riskleri, MEV baskısı, performans darboğazları gibi unsurlar, büyük kullanıcı topluluklarının dikkat ettiği kriterler haline geliyor.

Kriptomagic.com olarak bu alandaki gelişmeleri yakından takip edeceğiz. Hem teknik güncellemeleri hem de ekosistem hamlelerini sizlere aktarmaya devam edeceğiz.