Layer-2 Yarışı: Arbitrum, Optimism, Base ve zkSync Karşılaştırması
Ethereum ekosisteminde 2024’te EIP-4844 (Dencun) sonrası hızlanan “rollup çağı”, 2025 boyunca Layer-2 (L2) zincirleri arasında hem kullanıcı hem de geliştirici çekim gücünü keskin şekilde yeniden dağıttı. Bugün rekabetin merkezinde dört büyük oyuncu var: Arbitrum, Optimism (OP Mainnet), Base ve zkSync Era. Bu kapsamlı karşılaştırmada; mimari farklılıklar (optimistic vs. zk), maliyet ve performans metrikleri, TVL/hacim dinamikleri, gelir modelleri ve yol haritalarıyla birlikte gerçek zamanlı veriler ışığında “kim nerede güçlü?” sorusuna yanıt veriyoruz. (kriptomagic.com)
Hızlı Özet Tablosu (2025 sonbahar görünümü)
- Base: Yüksek aktivite, hacim ve gelir paylaşım modeliyle (OP Stack) 2025’in ivme şampiyonu; günlük 10–12 milyon işlem, yüz milyarlar değil ama çift haneli milyar $ “bridged TVL” ile ölçek avantajı.
- Arbitrum: Derin DeFi likiditesi, yüksek DEX/perp hacmi ve Stylus (WASM) ile geliştirici esnekliği; stablecoin piyasa değeri ve 24s hane içi gelirde kuvvetli seviye.
- Optimism (OP Mainnet): Permissionless fault proof ile “Stage-1” güvenlik seviyesine erişmiş OP Stack’in amiral gemisi; Superchain vizyonunun çekirdeği.
- zkSync Era: ZK tabanlı nihai güvenlik ve hızlı kesinlik; 2025’te teşvik döngüleri ve airdrop sürecindeki zorluklara rağmen sürdürülen geliştirme ve DeFi girişimleri.
1) Mimariler: Optimistic mi, ZK mı?
Optimistic rollup (Arbitrum, Optimism, Base/OP Stack) varsayılan “geçerlidir” yaklaşımıyla önerileri zincire taşır; hatalıysa fault proof ile itiraz edilebilir. OP Mainnet’te 10 Haziran 2024’te permissionless fault proofs devreye alınarak köprü çekimleri ve durum kanıtları için merkezi risk azaltıldı; bu, “Stage-1” desantralizasyon basamağına geçişin dönüm noktası oldu. OP Stack ekosisteminde bu sistemi çoklu kanıtlar ve Stage-2’ye taşıma çalışmaları sürüyor.
Arbitrum tarafında, Nitro mimarisi üzerine 2024’te ana ağa çıkan Stylus, EVM’in yanına WASM (Rust/C/C++) yürütmesini eş düzlemde ekleyerek ağır hesaplı uygulamalara (DePIN, oyun, RWA, gelişmiş DeFi) alan açıyor. Bu, Solidity dışındaki dillere kapı aralarken EVM ile karşılıklı etkileşimi koruyor.
zkSync Era ise geçerlilik ispatı (ZK proof) ile nihai kesinlik sağlar; exit gecikmesi yoktur, köprüleme tarafında güvenlik varsayımları minimaldir. ZK, veri kanıtlı sıkıştırma sayesinde ölçeklenebilirlik/ücret dengesini güçlendirir; Era’nın 2025’te DeFi tarafını hızlandırmak için teşvik programlarını devreye aldığı görüldü.
Base, teknik olarak OP Stack zinciridir; Optimism’in açık kaynak yığınını kullanır, güvenlik ve iyileştirmeleri Superchain yaklaşımına göre paylaşır. (Aşağıda gelir paylaşım modeline ayrıca değiniyoruz.)
2) Ücretler ve Performans: Gerçek kullanım ne diyor?
L2 ücretleri, blob veri alanının (EIP-4844) etkisiyle 2025’te çoğunlukla $0.01–$0.10 bandında. Anlık dalgalanmalar olsa da “ETH gönder” ve basit token transferleri bu aralığın alt sınırında; yoğun swap işlemleri üst sınıra yaklaşabiliyor. L2fees ve growthepie panelleri günlük/haftalık medyan maliyeti bu aralığa konsolide ediyor.
- Base: İşlem hacmi ve adres sayısındaki büyüme ile birlikte günlük ~11–12 milyon işlem ve yüksek uygulama geliri görüyor; zincir ücretleri 24 saatte yüz binlerce dolar düzeyinde toplanıyor. Bu ölçek, mikro ücretlerin sürdürülebilirliğini destekliyor.
- Arbitrum: 24 saatlik DEX hacmi yüz milyonlarca dolar, perp hacmi de benzer ölçekte; zincir ve uygulama gelirleri de kuvvetli. DeFi işlemlerinde $0.05–$0.10 bandı sık görülüyor (işlem türüne göre değişebilir)
- Optimism: Ecotone/4844 ile blob tabanlı veri ücretinin aktarımı, L1 veri maliyeti baskısını azaltıyor; OP dokümantasyonunda ücret formülü ve dalgalanma sınırları detaylıca tanımlı.
- zkSync Era: ZK mimarinin verimliliği sayesinde ücretler rekabetçi; Era’da swap dışı basit işlemlerde alt bant medyanları görülebiliyor. (Güncel grafikleri L2fees/growthepie takip edin.)
Not: Ücretler “ağ anı + işlem türü + L1 blob maliyeti + protokol parametreleri” kombinasyonuna bağlıdır; bu nedenle tek bir sabit rakam yerine aralıkla düşünmek en doğrusudur.
3) TVL, Hacim ve Kullanıcı Etkileşimi
Base 2025’te kullanıcı aktivitesinde büyük sıçrama yakaladı:
• Günlük işlemler ~11.7M, 24s DEX hacmi ~1.8B$, 7g hacim ~10.9B$.
• Bridged TVL ~17.8B$, stablecoin pazarı ve “super-app” deneyimlerine kayan trafikle öne çıkıyor.
Arbitrum DeFi “derinlik” tarafında liderliği sürdürüyor:
• 24s DEX hacmi ~825M$, 7g DEX hacmi ~4.55B$, 24s perp hacmi ~940M$.
• Stablecoin Mcap ~3.8B$, günlük ~3.7M işlem, yeni adres akışı güçlü.
Optimism (OP Mainnet) Superchain’in çekirdeği olarak daha “altyapı ve kamu malı finansmanı” ekseninde ilerliyor:
• Bridged TVL ~1.77B$, 24s DEX hacmi ~45M$, stablecoin Mcap ~695M$.
• L2 başına maliyet/gelir metrikleri kontrol edilebilir seviyede.
zkSync Era 2025’te DeFi tarafında dalgalı bir grafik çizdi:
• Stablecoin Mcap ~60M$, 24s DEX hacmi ~1.35M$, 7g perp hacmi ~857M$.
• Teşvik programları ve geliştirici etkinlikleriyle likiditeyi büyütme çabası sürüyor.
4) Gelir Modelleri ve Ekonomi
OP Stack gelir paylaşımı: Base ile Optimism arasında 2024’te belirlenen model gereği, Base sequencer gelirinin %2.5’i (veya kârın %15’i, hangisi yüksekse) kadar katkıyı Optimism Collective’e aktarıyor. Bu yaklaşım, Superchain’de ortak kamu mallarını finanse etmeyi hedefliyor ve OP ekosisteminin “uçtan uca” tutkalı işlevi görüyor
Arbitrum tarafında uygulama gelirleri ve zincir ücretleri ciddi bir taban oluşturuyor; DEX ve perpetual işlem hacmindeki süreklilik, protokol/uygulama gelirlerine pozitif yansıyor. (Güncel 24s uygulama ücretleri yüz binlerce dolar ölçeğinde.)
zkSync Era ekosistemi, 2025 başında Ignite gibi programlarla 300M ZK’ya varan teşvikleri DeFi’ye yönlendirerek TVL’i artırmaya odaklandı; ZK token sözleşmeleri ve dağıtım sözleşmeleri için denetim raporları yayımlandı. Airdrop’tan artakalan “unclaimed” token havuzunda Nisan 2025’te yaşanan yönetici anahtarı kaynaklı olay ise platformun yönetişim/operasyon süreçlerini sert biçimde test etti. (Ekip, kapsamı sınırlı bu hadise için ayrıntılı olay raporu paylaştı.)
5) Geliştirici Deneyimi ve Yol Haritaları
- Arbitrum Stylus: Rust/C/C++ ile akıllı sözleşme yazılabilmesi; EVM ile birlikte çift VM mimarisi ve verim avantajları. Hesaplama yoğun senaryolarda (ör. gelişmiş AMM, risk motorları, zincir üstü hesaplama) potansiyel oyun değiştirici.
- OP Stack / Superchain: Birçok yeni L2 (ve uygulama-spesifik “OP Chain”) aynı yığını paylaşarak ortak güvenlik/güncelleme sinerjisi yakalıyor. Fault proof sisteminin izin gerektirmeden açılması; Stage-2 hedefleri ve çoklu kanıt kümelerine gidiş yol haritası geliştirici güvenini artırıyor.
- Base: OP Stack üzerinde devrelik ve “consumer-app” odaklı tecrübe; yüksek günlük işlem sayısı, yeni adres akışı ve uygulama geliriyle kullanıcı edinme tarafında çekim merkezi.
- zkSync Era: ZK-rollup doğası gereği nihai kesinlik ve güvenlik; devrelik tarafında kanıt sistemlerinin olgunlaşmasıyla birlikte yeni jenerasyon DeFi/ödeme senaryolarına zemin hazırlıyor. Teşvik döngüleri, ekosistem projelerini çekmek için kritik.
6) Güvenlik ve Desantralizasyon Notları
L2 güvenliği üç sütuna yaslanır: (i) kanıt sistemi, (ii) köprü/çekim güvenliği, (iii) sıralayıcı (sequencer) tarafı.
- Optimism: Permissionless fault proofs ile köprü güvenliği güçlendi; Stage-1 desantralizasyon tamam. Sıradaki gündem, çoklu kanıtlar ve Stage-2.
- Arbitrum: BoLD ve sıralayıcı tarafı için uzun vadeli yol haritası paylaşılmıştı; 2024–25 boyunca Stylus odağında geliştirici deneyimi ilerledi
- Base: OP Stack paydaşlığı sayesinde güvenlik yükseltmeleri zincirler arası yayılıyor; operasyonel izleme ve hataya dayanıklılık (ör. alarm/monitoring) uygulamalarıyla kurumsal standartlar hedefleniyor. (Model, Optimism’in kamu malı finansman döngüsünü de besliyor.)
- zkSync Era: ZK temelli kanıt güvenliği güçlüdür; ancak operasyonel süreçlerdeki olaylar (Nisan 2025 unclaimed ZK olayı gibi) “anahtar yönetimi, dağıtım sözleşmeleri ve yönetişim”te sıkı prosedür ihtiyacını hatırlattı.
7) Hangi Senaryoda Hangi L2?
- Likidite-derin DeFi ve perp türevleri: Arbitrum hâlâ güçlü bir merkez; DEX/perp hacmi ve proje çeşitliliği geniş.
- Kitle uygulamaları, sosyal/oyun/ödemeler ve yüksek TPS: Base ölçek ve kullanıcı akışında 2025’in en görünür zinciri; maliyet-performans dengesi ve geliştirici dostu OP Stack ekosistemi ile öne çıkıyor.
- Kamu malı finansmanı, Superchain uyumu, OP Stack çok-zincir vizyonu: Optimism; fault proof sonrası güvenlik çıtasını yükseltmiş, yönetişimi ve teşvik mimarisi güçlü.
- Kesinlik ve güvenlikte ZK tercihi, uzun vadeli fintech/ödeme senaryoları: zkSync Era, teşviklerle birlikte ekosistemini büyütüyor; ZK-kanıtlarıyla “anında kesinlik” isteyen projelere doğal adres.
8) 2025 Sonu İtibarıyla Rekabet Dengesi: Son Söz
- Base, işlem/gelir ölçeğinde 2025’in “momentum kazananı”. Zincirin günlük işlem, DEX ve perp hacmindeki büyümesi; geliştiricinin “kitle ürünleri” oluşturmasını kolaylaştırıyor. (OP Stack ile ortak geliştirme sinerjisi artı değer.)
- Arbitrum, DeFi’nin “likidite merkezi” konumunu yüksek hacimlerle koruyor; Stylus ile EVM dışı dillere açılan kapı, 2026’da daha görünür ürünlere dönüşebilir.
- Optimism, ağ güvenliğinde kritik eşiği geçti; permissionless fault proofs Superchain zincirleri için tekrarlanabilir bir standart. OP Stack, yeni L2’lerin “ortak kamu malı ve yükseltme havuzu” olma iddiasında.
- zkSync Era, ZK eksenindeki çekirdeğini sağlamlaştırırken; 2025’in piyasa ve operasyon testlerinden derslerle 2026’da “daha olgun” bir DeFi haritası hedefliyor.
Editör Notu (kriptomagic.com): L2 seçimi, tek bir metrikten çok ürününüzün doğasına bağlıdır. Yüksek hacimli tüketici uygulamaları için Base/OP Stack, komplike finansal primitifler ve yoğun hesaplama için Arbitrum (Stylus), nihai kesinlik ve ZK avantajı isteyen ödeme/fintech-benzeri kurgular için zkSync daha uygun bir başlangıç zemini sunar.
