CEX mi DEX mi? Kripto Borsalarında Hacim ve Likidite Savaşı
Kripto piyasasında likidite nerede derin, fiyat keşfi nerede doğru ve risk nerede yönetilebilir soruları 2025’te hiç olmadığı kadar kritik. Merkezi borsalar (CEX) ile merkeziyetsiz borsalar (DEX) arasındaki rekabet, yalnızca bir “ideoloji” savaşı değil; piyasa mikro yapısı, düzenleyici netlik, stablecoin dinamikleri, L2 ölçeklenmesi ve veri güvenilirliği başlıklarında somut sonuçlar doğuran bir hacim ve likidite mücadelesi. Bu kapsamlı analizde, gerçek zamanlı veriye dayalı görünüme yaslanarak CEX–DEX yarışıın bugününü ve yarınını inceliyor; yatırımcı, piyasa yapıcı, proje ve regülatör perspektiflerini birlikte ele alıyoruz. (Bu içerik kriptomagic.com için hazırlanmıştır.)
1) Büyük resim: Hacimler nerede, ivme kimde?
2025 üçüncü çeyreğinde spot piyasada CEX’ler toplam hacmin ana taşıyıcısı olmaya devam etti. CoinGecko’nun Q3 2025 sektör raporuna göre merkezî borsalarda spot hacim çeyreklik bazda %31,6 artarak 5,1 trilyon $’a ulaştı; DEX tarafında ise özellikle perpetual (perp) DEX hacimlerinde yeni zirveler görüldü (çeyreklik 1,8 trilyon $). Bu tablo, spot likiditenin hâlen CEX tarafında yoğunlaştığını, fakat türev tarafında DEX’lerin ivmesinin güçlendiğini gösteriyor.
DEX/CEX spot oranı tarihsel olarak oldukça dalgalı. 2023–2024 döneminde oran düşükte seyrederken, 2025’in kimi aylarında belirgin sıçramalar görüldü; ancak aylık toplamda CEX üstünlüğü korundu. The Block’un uzun dönemli serileri ile Kaiko’nun görselleştirmeleri bunu teyit ediyor.
2) Piyasa liderliği: Binance dominasyonu, yeni meydan okumalar
Merkezî borsa liginde Binance spot payını yıl boyunca %40 bandında tuttu; 2025 başında ve yaz aylarında artışlar görüldü. Örneğin 2025 Temmuz verilerinde Binance’in spot payı %39,8; MEXC’in ise %8,6 olarak ölçüldü. Bu düzeyler, likidite derinliği, emir defteri kalınlığı ve kurumsal akımlar açısından CEX’lerin kısa vadede vazgeçilmez olduğunu gösteriyor.
3) DEX tarafının yeni ritmi: Perp’ler, L2’ler ve RFQ mimarileri
DEX hacminin motoru 2025’te sadece spot AMM’ler (Uniswap, PancakeSwap) olmadı; perp DEX’lerde (ör. Hyperliquid, Lighter gibi yükselen oyuncular) rekorlar görüldü. Bunun iki nedeni var:
- L2 ölçeklenmesi ve işlem ücretlerinin düşmesi, zincir üstünde düşük slippage ile yüksek frekanslı işlemi mümkün kıldı.
- RFQ/aggregator tabanlı mimariler, “tek havuz–tek fiyat” yerine profesyonel piyasa yapıcı tekliflerinin zincir üstü akışa eklenmesini sağladı; fiyat iyiliği (price improvement) daha sık görüldü.
Bu büyümede veri kalitesinin ve şeffaflığın da rolü büyük. 2025 Ekim başında DefiLlama’nın bazı protokoller için hacim verisi metodolojisini güncellemesi/delist etmesi tartışma yarattı; “sahte hacim” ve wash trading şüpheleri veri sağlayıcıların daha agresif filtreler uygulamasına neden oldu. Kurumsal kullanıcı için bu, DEX verisini tek kaynaktan okumak yerine çapraz teyit ihtiyacı demek.
4) Likidite derinliği ve fiyat keşfi: Emir defteri vs. havuz mantığı
CEX emir defterleri, özellikle majör çiftlerde (BTC/USDT, ETH/USDT) en dar spread ve en derin likiditeyi sunmaya devam ediyor. Likidite kümelenmesi (ör. psikolojik seviyeler), kurumsal blok akışları ve market maker teşvikleri emir defterinde etkin fiyat keşfi sağlıyor. Buna karşın AMM tabanlı DEX’lerde likidite, LP’lerin sermaye verimliliği ve yoğunlaştırılmış (concentrated) aralık tasarımına bağlı. Yanlış aralık, impermanent loss ve fiyat kaymasını (slippage) büyütebiliyor. Aggregator’lar (ör. 1inch benzeri çözümler) ve RFQ katmanı, DEX tarafında kullanıcıya en iyi yürütme (best execution) için kritik hâle geldi.
Sonuç: Spotta CEX’ler derinlikte önde; DEX’ler ise L2 hızları ve akıllı yönlendirme ile “ortalama kullanıcı” için giderek daha rekabetçi. Bu fark majörlerde daralıyor, alt çiftlerde ise CEX avantajı çoğu zaman sürüyor. (Uzun dönemli oran eğrileri için: The Block & Kaiko.)
5) Düzenleyici eksen: KYC/AML netliği ve “self-custody” devrimi
CEX’lerin regülatörler nezdinde KYC/AML uyumuyla ilerlemesi, kurumsal para için hâlâ birincil tercih nedeni. Sigorta, saklama lisansları ve denetim gibi başlıklar kurumsal girişi kolaylaştırıyor. DEX tarafında ise self-custody (anahtarlar sizde), takassız karşı taraf riski (borsa iflas riski yok) ve global erişim önemli artılar. 2025 boyunca, ülke bazlı whitelist/blacklist ve arayüz engellemeleri gibi pratikler aracı katmanlarda (front-end) görüldü; fakat protokol düzeyi büyük oranda izin gerektirmeyen yapısını korudu.
Politika sonuçları: Regülasyon ilerledikçe hibrit modeller (merkezsiz likidite + merkezî uyum katmanı) öne çıkıyor. Kaiko ve büyük veri sağlayıcıların “CEX hâkim ama DEX trendi hızlanıyor” gözlemleri, orta vadede pazarın iki uç arasında değil, ortada bir hibrit dengede toparlanabileceğine işaret.
6) Stablecoin’ler, giriş-çıkış köprüleri ve dolar likiditesi
Likidite savaşı, aslında stablecoin savaşıdır. On-ramp/off-ramp kanallarının güçlü olduğu CEX’ler, fiat–kripto geçişlerinde hâlâ en sorunsuz deneyimi sağlar. DEX’lerde ise L2 ağları (Base, Arbitrum, Optimism, zkSync) üzerinde USDT/USDC/flatcoin çiftlerinde friction hızla azalıyor. Stablecoin arzı ve ihracın düzenleyici sigortası arttıkça, DEX’lerde derinlik de artıyor. 2025 Q3’te stablecoin piyasa değeri rekor seviyeleri görürken, bu talep hem CEX hem DEX tarafındaki fiyat keşfini güçlendirdi.
7) Kurumsal davranış: ETF akımları, blok ticaret ve RFQ odaklı yürütme
ETF akımları ve AP/market maker etkileşimi çoğunlukla CEX derinliğine yaslanıyor; blok işlemler (OTC/RFQ) için CEX’ler ve kurumsal broker katmanı daha uygun. Bununla birlikte DEX RFQ çözümleri, on-chain blok yürütmeyi düşük fiyat etkisiyle mümkün kılmaya başladı. Kurumlar yasal raporlama ve denetlenebilir karşı taraf isterken, protokol düzeyi şeffaflık da giderek daha fazla talep görüyor. Bu gerilim, hibrit– kurumsal uyumlu DEX tasarımlarını hızlandırıyor. (Kapsayıcı hacim resminde: CEX spot hâlen önde; DEX türevlerde ivme güçlü.)
8) Veri güvenilirliği: “Gerçek” hacmi ölçmek neden zor?
Raporlama metodolojileri CEX ve DEX tarafında farklı. CEX’lerde sahte hacmi filtrelemek için “legitimate volume” endeksleri kullanılıyor; DEX’lerde ise flash-loan etkisi, MEV, teşvikli hacim gibi faktörler veriyi bozabiliyor. Bu nedenle The Block’un DEX/CEX oran serisi ve DefiLlama’nın protokol kırılımları gibi kaynaklar kural setlerini sık güncelliyor. 2025 Ekim’inde DefiLlama’nın bazı protokolleri listeden çıkarması/veri yöntemini revize etmesi, tek kaynağa bağlı kalmama gereğini tekrar hatırlattı. Analizde çoklu kaynak teyidi şart.
9) Kullanıcı deneyimi: Ücret, hız, UX ve güven boyutları
- Ücret/Hız: L2’lerin yaygınlaşması ile DEX’te işlem maliyetleri ciddi düştü; ancak CEX içi eşleştirme hâlâ mikrosaniye düzeyinde ve yüksek frekansta avantajlı.
- UX: CEX’ler tek hesap–çok varlık–fiat köprüsü ile kutu dışı bir deneyim sunarken, DEX’lerde cüzdan yönetimi, seed–hesap soyutlama (AA), sosyal kurtarma gibi başlıklar UX’i hızla iyileştiriyor.
- Güven: Self-custody, borsa kaynaklı iflas riskini ortadan kaldırır; ancak private key yönetimi kullanıcı riskini artırır. CEX tarafında proof-of-reserves pratikleri gelişti; DEX tarafında ise açık kaynak kod ve zincir üstü denetlenebilirlik doğal avantaj.
10) Alt segmentler: Solana DEX’leri, ETH tabanı ve çok zincirli gelecek
2024’te Solana DEX hacimleri rekorlara koşarken, 2025’te ETH ekosistemi + L2’ler toplamda pazar payını korudu; Uniswap gibi çekirdek protokoller hâlen liderlik rolünde. Bununla birlikte perp DEX’lerin yükselişi, “spot=ETH DEX, perp=çok zincirli DEX” gibi çift kutuplu bir yapıya işaret ediyor. Güncel seriler, DEX payının dönemsel sıçramalar yaptığına, ancak ortalama resimde CEX üstünlüğünün sürdüğüne işaret ediyor.
11) Stratejik çerçeve: Kime, ne zaman, hangi kanal?
- Perakende yatırımcı: Düşük ücret + basit arayüz + fiat on-ramp önceliği varsa CEX; özel token/erken likidite istiyorsa DEX.
- Piyasa yapıcı/algoritmik trader: Derin emir defteri, düşük latency ve kolokasyon avantajıyla CEX; arbitraj ve zincir üstü RFQ fırsatları için DEX.
- Kurumsal/ETF bağlantılı akımlar: Raporlama ve uyum sebebiyle CEX baskın; ancak on-chain settlement isteyen kurumlar için hibrit DEX–broker köprüleri büyüyor.
- Proje/Token ihraççısı: Likidite tohumlama ve teşvik tasarımı DEX’te esnek; listeleme görünürlüğü CEX’te yüksek.
12) 2026’ya bakış: Hibrit mimariler ana akım olacak
CEX mi DEX mi? sorusunun yanıtı giderek “ve” oluyor. CEX’ler regülasyon, derinlik ve kurumsal akışlarda baskın kalırken; DEX’ler şeffaf yürütme, self-custody ve inovasyon hızıyla payını artırıyor. Hibrit borsalar (merkezsiz likidite + merkezî uyum), RFQ akışlarını protokollere bağlayan kurumsal katmanlar ve çekirdek L2 altyapıları 2026’da rekabetin merkezine oturacak. Kritik başarı faktörü, veri güvenilirliği ve en iyi yürütmeyi kanıtlamak: çoklu veri teyidi, kaynak şeffaflığı ve tarafsız ölçüm bu savaşın gerçek kazananını belirleyecek.
Sonuç (TL;DR)
- Spot hacim ve likidite derinliğinde CEX’ler hâlâ lider, ancak DEX’ler özellikle perp tarafında rekorlara koşuyor.
- Binance %40’a yakın pazar payıyla CEX liginde dominasyonu sürdürüyor; MEXC gibi oyuncular pay artırıyor.
- L2’ler, RFQ ve aggregator’lar DEX UX’ini ve fiyat iyiliğini yukarı taşıyor; veri metodolojisi (wash trading/teşvikli hacim filtreleri) tek kaynakla yetinmemeyi gerektiriyor.
- 2026 için baz senaryo: Hibrit model; self-custody artarken uyumlu arayüzler kurumsal parayı on-chain’e bağlayacak.
